ص:2

ص:3

ص:4

ص:5

ص:6

ص:7

ص:8

ص: 9

ص: 10

را با هجرت، شيعه را با عاشورا و ايران را با نوروز مى شناسند، چيزى نيست جز بازتاب بزرگداشت حوادث سرنوشت ساز در تاريخ ملّت ها.

افزون بر اين، براى توجّه دادن جامعه به پاره اى از پيشه ها، موضوعات و يا شخصيّت هاى مهمّ، كه در حركت كلّى جامعه تأثير مى گذارند، روزهايى را ويژه مى سازند، تا از اين طريق روزمرّگى، جامعه را از انديشيدن به آنها باز ندارد.

از اين همه با عنوان «مناسبت ها» ياد مى شود كه در يادكرد و بزرگداشت آنها بهره هاى بسيارى براى جامعه نهفته است. مجموعه حاضر نيز به همين منظور و با نيّت باشكوه برگزارشدن اين مناسبت ها، تدوين يافته است. اين مجموعه تلاش مى كند تا با بهره گيرى از قرآن و عترت به برگزارى پربارتر اين مناسبت ها يارى رساند.

به منظور استفاده بهينه از اين مجموعه توجه به نكات ذيل ضرورى است:

ص: 11

1. در اين مجموعه مهم ترين مناسبتهاى شمسى و قمرى موسم گردآمده است و در برگيرنده همه مناسبتهاى تقويمى نيست. اين مناسبتها در دو بخش شمسى و قمرى تدوين شده است. در هر بخش، نخست تاريخ و عنوان مناسبت و آن گاه در ذيل آن توضيحى كوتاه درباره مناسبت، و پس از آن آيات و روايات مرتبط قرار گرفته است.

2. در ذيل تعدادى از مناسبتهاى قمرى، گزيده اى از احاديث آمده كه مى توان از اين احاديث در بزرگداشت آن روز بهره برد.

اميد است اين مجموعه، با همه كاستى هايى كه دارد، بتواند در بزرگداشت مناسبتهاى دينى و ملى و تعظيم شعائر در موسم حج مورد استفاده قرار گيرد.

معاونت آموزش و پژوهش

بعثه مقام معظم رهبرى

ص: 12

ص: 13

مناسبتهاى قمرى

ص: 14

فضل بن ربيع خواست كه آن حضرت را به شهادت برساند، اما او نپذيرفت. سرانجام سِنْدى بن شاهِك به دستور يحيى ابن خالد برمكى، وزير دربار عباسى و به خواست هارون، امام كاظم عليه السلام را به شهادت رساند.

1. امام رضا عليه السلام:

كانَ

الامام الكاظم عليه السلام

عَقلُهُ لاتُوازي بِهِ العُقُولُ و رُبَّما شاوَرَ الأسوَدَ مِن سُودانِهِ؛ (1) 2

هيچ انديشه اى با انديشه او برابرى نمى كرد و با اين حال چه بسا با يكى از خادمان سياه خود مشورت مى كرد.

2. روايت شده است:

و كانَ اوصَلَ النّاسِ لأِهلِهِ ورَحِمِهِ و كانَ يَتَفَقَّدُ فُقَراءَ المَدينَةِ فِي اللَّيلِ؛ (2) 3

امام موسى بن جعفر عليه السلام بيشترين پيوند را با خانواده و خويشان خودداشت و شب ها از فقيران مدينه دستگيرى مى كرد.

ص: 15

3. ابن أثير:

كانَ يُلقَّبُ بِالكاظِمِ لِأنَّهُ كانَ يُحسِنُ إلى مَن يُسي ءُ إلَيهِ، كانَ هذا عادَتَهُ؛ (1) 4

امام كاظم عليه السلام از آن روى «كاظم» ناميده شد كه همواره با كسى كه به او بدى مى كرد، به نيكى رفتار مى كرد؛ اين خوى او بود.

ص: 16

مَرتَبَةِ الأسفَلِ؛ (1) 7

هيچ گاه دو تن به هم دشنام ندادند جز آن كه بالاتر به مرتبه فروتر سقوط كرد.

4. امام كاظم عليه السلام:

جِهادُ المَرأةِ حُسنُ التَّبَعُّلِ؛ (2) 8

جهاد زن خوب شوهر دارى كردن است.

5. امام كاظم عليه السلام:

قُلِ الحَقَّ و إن كانَ فيهِ هَلاكُكَ، فَإنَّ فِيهِ نَجاتَكَ؛ (3) 9

حق را بگو، اگرچه نابودى تو در آن باشد؛ زيرا نجات تو در همان است.

6. امام كاظم عليه السلام:

إنَّ العاقِلَ لايَكذِبُ وإن كانَ فيهِ هَواهُ؛ (4) 10

خردمند دروغ نمى گويد، اگرچه ميل او در آن باشد.

ص: 17

7. امام كاظم عليه السلام:

التَّوَدُّدُ إلَى النّاسِ نِصفُ العَقلِ؛ (1) 11

مهرورزى با مردم نيمى از عقل است.

8. امام كاظم عليه السلام:

مَن استَوى يَوماهُ فَهُوَ مَغبونٌ و مَن كانَ آخِرُ يَومَيهِ شَرَّهُما فَهُوَ مَلعونٌ و مَن لَم يَعرِفِ الزِّيادَةَ في نَفسِهِ فَهُوَ في نُقصانٍ و مَن كانَ إلَى النُّقصانِ فَالمَوتُ خَيرٌ لَهُ مِنَ الحَياةِ؛ (2) 12

كسى كه دو روزش با هم برابر باشد، زيان كار است.

كسى كه امروزش بدتر از ديروزش باشد، از رحمت خدا به دور است. كسى كه رشد و بالندگى در خود نيابد، به سوى كاستى ها مى رود و آن كه در راه كاستى و نقصان گام بر مى دارد مرگ برايش بهتر از زندگى است.

9. امام كاظم عليه السلام:

إنَّ الحَرامَ لا يُنمى وإن نُمِيَ لا يُبارَكُ فيهِ؛ (3) 13

ص: 18

مال حرام افزون نمى گردد و اگر هم افزون گردد بركت نمى يابد.

ص: 19

قلعه بنى قريظه برود.»

حضرت پس از آن، امام على بن أبى أبى طالب عليه السلام را فراخواند و اورا فرمانده لشكر قرار داد.

محاصره بنى قريظه بيست و پنج روز به طول انجاميد. بعد از آن يهود بنى قريظه يقين كردند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله بر ايشان ظفر خواهد يافت.

كعب بن اسد- كه رييس قبيله بنى قُريظه بود- يهوديان را جمع كرد و با ايشان مشورت نمود و گفت: حال چنين است كه مى بينيد؛ اكنون چاره اى نداريم يا راضى شويد تا برويم و به دين محمد بگرويم و بر ما معلوم است كه وى به حق پيامبرِ خدا است و در تورات، نَعت و صفتِ وى را ديده ايم و از علماى خود نيز شنيده ايم.

يهوديان گفتند: لا واللَّه كه ما از دين موسى برنگرديم.

كعب گفت: اگر اين نمى كنيد، بيايد تا زنان و فرزندان خود را بكشيم و به يكبار شمشير بكشيم، اگر كشته شويم، ما را غمِ زن و فرزند نبود و اگر ما را ظفر بود، ديگر بار طلبِ زن

ص: 20

و فرزند كنيم.

گفتند: چون زن و فرزند ما كشته شوند، پس ما عمر و زندگانى خود كجا بريم و آن گاه، ما را چه راحت بود از زندگانى خود؟ اين خود، محال است.

كعب گفت: چون از اين دو، هيچ اختيار نمى كنيد، امشب شبِ شنبه است، اگر موافقت كنيم و ما بيرون برويم و لشكر محمد از ما فارغند و خفته باشند. ما برويم و بر ايشان يورش بياوريم.

يهوديان گفتند كه: اين نيز ممكن نيست، چرا كه حرمت شنبه نتوانيم شكستن كه آنان كه پيش از ما بودند، حرمت شنبه بشكستند و خودْ معلوم است كه چه بر سرِ ايشان فرو باريد از بلا و فتنه.

پس كعب گفت: چون از اين هر سه كار، يكى اختيار نمى كنيد، در عالم هيچ كس از شما نادان تر نيست.

پس ايشان، چون مدتِ حِصار دراز كشيد و هيچ چاره نديدند، تن در دادند و به حكم رسول خدا صلى الله عليه و آله از قلعه

ص: 21

فرود آمدند و دژها را تسليم كردند. قبيله اوس خدمتِ رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده و گفتند: يارسول اللَّه! بنى قريظه دوستانِ ماهستند، ايشان را به ما بسپار.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: من حكمِ ايشان به سَعدبن معاذ كه بزرگ شماست سپردم و هرچه وى حكم كند، قبول است.

سعدبن معاذ گفت: اكنون وقتِ آن است كه سعد، آن چه حق است بگويد و از ملامتِ هيچ كس انديشه نكند.

پس قوم وى چون اين سخن بشنيدند، دانستند كه سعد، هيچ مداهنه (سهل انگارى) نكند و مراقبتِ هيچ كس نخواهد كرد.

... سعد گفت: حكم من در بنى قريظه آن است كه هر چه مردان جنگى و مُحارب هستند، جمله بكُشند و زنان و فرزندانِ ايشان برده گردانند و مالِ ايشان ميانِ مسلمانان قسمت كنند. چون وى اين سخن بگفت، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اى سعد! حكمى كه تو در بنى قريظه كردى، مثل همان حكمى است كه در آسمان كردند.

ص: 22

پس فرمود تا در مدينه، خندقى آماده كردند و جهودان بنى قريظه را يك يك مى آوردند و گردن مى زدند و در آن خندق مى انداختند تا نهصد مرد از ايشان گردن بزدند و بكشتند.

و اول مالى كه در ميان مسلمانان قسمت كردند، مالِ بنى قريظه بود و رسول خدا صلى الله عليه و آله، خمسِ خاص خود را از آن مال گرفت. (1) 14

ص: 23

به راه مى افتد و همچون حضرت خضر عليه السلام به دنبال آب حيات و چون موسى عليه السلام در پى عبد صالح عليه السلام روان مى گردد.

زيارت، در لغت به معناى ديدار كردن و رفتن به مشاهد متبركه است.

زيارت اصطلاحى، يعنى حاضر شدن زائر نزد قبرى با آگاهى و شناخت از شخصيت كسى كه در آنجا به خاك سپرده شده است.

زيارت، يعنى به خانه امن معصوم پناه آوردن و فيض هاى بى شمارى را نصيب خود ساختن است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «به زودى پاره تن من در زمين خراسان دفن مى شود. هر غمناك و محزونى كه اورا زيارت كند، بدون شك خداوند غم واندوه اورا برطرف مى سازد ...»

ص: 24

است. قبل از پيدايش خشكى، اطراف كره زمين را آب فراگرفته بود. در اين روز زمين از زير كعبه خشك شدن خود را آغاز كرد.

روز دحوالارض يكى از روزهايى مى باشد كه روزه دارى در آن مستحب است وطبق بيان امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا عليه السلام روزه اين روز ثواب 60 ماه روزه را دارد. سپس امام عليه السلام فرمود: در اين روز حضرت ابراهيم عليه السلام وحضرت عيسى بن مريم عليه السلام متولد شدند. (1) 15 در مناظره معروفى كه بين امام صادق عليه السلام و ابن ابى العوجاء اتفاق افتاد- طبق نقل مرحوم صاحب حدائق در ج 17 ص 390 كتاب حدائق الناضرة- حضرت چنين فرمودند: خداوند كعبه را دوهزار سال قبل از دحوالارض خلق كرد.

ص: 25

ترجمه فرازهايى از دعاى اين روز:

خدايا! زمين را گستراندى، دانه را در لايه هاى تاريك زمين شكافتى، مرارت را از دوش بندگان برگرفتى، غم و اندوه را از دلها زدودى. عزيزا! در اين روز بزرگ و پرفضيلت كه نزد مؤمنان به امانتش نهادى، تو را به رحمت بى انتهايت سوگند مى دهم كه بر بنده صالحت محمد مصطفى و بر خاندانش پاكش درود بفرست واز گنجينه الطافت بارانى پايان نيافتنى برما بباران! و بر توبه اى خالص و بازگشتى نيكو به سوى خودت يارى مان كن. (1) 16***

ص: 26

قصد زيارت خانه خدا و برپايى مراسم حج را دارد. به همين جهت، تعداد بسيارى از مسلمانان به همراه آن حضرت عازم مكه شدند. پيامبر صلى الله عليه و آله در روز 25 ذى قعده سال دهم هجرى قمرى از مدينه حركت نمود و در مكانى به نام ذوالحليفه احرام بست. تمام همسران آن حضرت و يگانه دختر گراميش، حضرت فاطمه عليها السلام در اين سفر همراه پيامبر صلى الله عليه و آله بودند. حضرت على عليه السلام نيز پس از مأموريت جهادى و تبليغى در منطقه يمن، به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله در مراسم بزرگ حجةالوداع حضور يافت. از آن جا كه اين حج آخرين حج پيامبر صلى الله عليه و آله بود به حجةالوداع مشهور گرديد. پس از پايان مراسم حجةالوداع، پيامبر صلى الله عليه و آله هنگام بازگشت به مدينه، در مكانى به نام غدير خم، در اجتماع يكصدهزار نفرى، حضرت على عليه السلام را به فرمان خداوند متعال به جانشينى خود منصوب فرمود و همگان با اميرالمؤمنين على عليه السلام بيعت كردند.

ص: 27

ص: 28

سياسى خود از مشاهده اوضاع نابسامان شهرهاى مهم و شورش مردم (مانند قيام ابوالسرايا در كوفه و علوى ديگر در يمن) به اين مطلب پى برده بودند و مى خواستند با انتخاب فرد برجسته و ممتازى از خاندان حضرت على عليه السلام به ولايتعهدى، رضايت مردم را به خود جلب كنند و پايه هاى خلافت مأمون را مستحكم سازند به همين جهت مأمون در سال 200 ه. ق. بنا به گفته طبرى، رجاءبن ابى الضحّاك و فرناس خادم (در بعضى روايات شيعه ياسر خادم) را به مدينه فرستاد تا على بن موسى بن جعفر عليه السلام و محمد بن جعفر عموى حضرت رضا عليه السلام را به خراسان ببرند.

رجاء بن ابى الضحاك، از خويشان نزديك فضل بن سهل بود و همين امر شايد مؤيد اين مطلب باشد كه فضل بن سهل در كار ولايتعهدى حضرت رضا عليه السلام دخالت داشته است.

در روايات شيعه آمده است كه مأمون به حضرت رضا نوشت تا از راه بصره و اهواز و فارس به خراسان برود نه از

ص: 29

راه كوفه و قم و دليل اين امر را كثرت شيعيان در كوفه و قم ذكر كرده اند، زيرا مأمون مى ترسيد كه شيعيان كوفه و قم به دور آن حضرت جمع شوند. اين مؤيد آن است كه عامل فراخواندن حضرت رضا به خراسان عاملى سياسى بوده است و مأمون مى ترسيده است كه كثرت شيعيان در كوفه يا قم سبب شود كه آن حضرت به خلافت برسد و رشته كار بكلى از دست مأمون خارج گردد.

شخصيت ملكوتى و مقام شامخ علمى و زهد و اخلاق حضرت رضا عليه السلام و اعتقاد شيعيان به او سبب شد كه نه تنها در مدينه بلكه در سراسر دنياى اسلام به عنوان بزرگترين و محبوبترين فرد خاندان رسول اكرم صلى الله عليه و آله مورد قبول عامه باشد و مسلمانان او را بزرگترين پيشواى دين بشناسند و نامش را با صلوات و تقديس ببرند. بيست و چند سال بيش نداشت كه در مسجد رسول اللَّه صلى الله عليه و آله به فتوى مى نشست. علمش بى كران و رفتارش پيامبرگونه و حلم و رأفت و احسانش شامل خاص و عام مى گرديد.

ص: 30

در روايت آمده است كه چون مأمون از امام عليه السلام خواست تا به خراسان بيايد. آن حضرت براى وداع با قبر پيامبر صلى الله عليه و آله داخل مسجد شد و مكرر با قبر آن حضرت وداع مى كرد و بيرون مى آمد و دوباره برمى گشت؛ در حالى كه صداى آن حضرت به گريه بلند بود ...

جماعتى از اصحاب حضرت امام رضا عليه السلام چنين نقل مى كنند كه حضرت فرمود: زمانى كه مى خواستم از مدينه بيرون بيايم و به سوى خراسان حركت كنم، اهل و عيال خود را جمع كردم و به ايشان دستور دادم كه بر من گريه كنند، تا صداى گريه ايشان را بشنوم.

ص: 31

زهرى كه به دستور معتصم عباسى، توسط ام الفضل همسر آن حضرت (دختر مأمون) به او خورانده شد در بغداد به شهادت رسيد و در كنار مرقد منور جد گراميش، حضرت امام موسى كاظم عليه السلام در كاظمين مدفون گرديد. آن حضرت در سن هشت سالگى به امامت رسيد و هفده سال امامت نمود و به هنگام شهادت در 25 سالگى، جوان ترين امام بود.

امامت حضرت با حكومت دو طاغوت زمان، مأمون و معتصم عباسى همزمان بوده است. شهادت زود هنگام آن حضرت، گوياى اين نكته است كه فعاليت هاى امام جواد در پاسدارى از فرهنگ و ارزش هاى اسلامى تا چه اندازه براى حكومت هاى جور و ستم، خطر آفرين بوده است.

ص: 32

اعتماد به خدا بهاى هر چيز گران بها است، و نردبانى به سوى هر بلندايى.

2. امام جواد عليه السلام:

القَصدُ إلَى اللَّهِ تَعالى بِالقُلُوبِ، أبلَغُ مِن إِتعابِ الجَوارِحِ بِالأعمالِ؛ (1) 18

به دل آهنگ خدا داشتن برتر است تا خسته كردن جوارح به عبادت.

3. امام جواد عليه السلام:

إظهارُ الشَّي ءِ قَبلَ أن يُستَحكَمَ مَفسَدَةٌ لَهُ؛ (2) 19

آشكار كردن چيزى پيش از استوار شدن، مايه تباهى آن است.

4. امام جواد عليه السلام:

المُؤمِنُ يَحتاجُ إلى تَوفِيقٍ مِنَ اللَّهِ و واعِظٍ مِن نَفسِهِ و قَبولٍ مِمَّن يَنصَحُهُ؛ (3) 20

مؤمن به توفيق از جانب خدا، پند دهنده اى از درون

ص: 33

خويش و پذيرش خيرخواهىِ آن كه خيرخواه اوست، نيازمند است.

5. امام جواد عليه السلام:

مُلاقاةُ الإخوانِ نُشرَةٌ و تَلقيحٌ لِلعَقلِ و إن كانَ نَزراً قَليلًا؛ (1) 21

ديدار برادران مايه سلامتى و رشد عقل است؛ اگرچه بسيار اندك باشد.

6. امام جواد عليه السلام:

مَنِ انقَادَ إلَى الطُّمأ نينَةِ قَبلَ الخُبْرَةِ فَقَد عَرَضَ نَفسَهُ لِلهَلَكَةِ و العاقِبَةِ المُتعِبَةِ؛ (2) 22

هر كه پيش از آزمودن، به كسى اطمينان كند، خود را در معرض هلاكت و فرجامى رنج آور قرار داده است.

7. امام جواد عليه السلام:

لا يَضُرُّكَ سَخَطُمَن رِضاهُ الجَورُ؛ (3) 23

خشم كسى كه خشنودى اش ستم گرى است، به تو زيان نمى رساند.

ص: 34

8. امام جواد عليه السلام:

غِنَى المُؤمِنِ غِناهُ عَنِ النّاسِ؛ (1) 24

توان گرى مؤمن در بى نيازى از مردم است.

9. امام جواد عليه السلام:

قَد عاداكَ مَن سَتَرَعَنكَ الرُّشدَ اتِّباعاً لِما تَهواهُ؛ (2) 25

آن كه براى پيروى از هوس تو، راه پيشرفت را از تو پنهان كند، با تو دشمنى كرده است.

10. امام جواد عليه السلام:

الأيامُ تَهتِكُ لَكَ الأمرَ عَنِ الأسرارِ الكامِنَةِ؛ (3) 26

روزگار رازهاى نهان را بر تو آشكار مى كند.

ص: 35

اسلام، حضرت زهرا عليها السلام را براى همسرى خود، از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله خواستگارى كردند. اما پيامبر صلى الله عليه و آله به هيچ يك از آنان پاسخ مثبت نداد. تا اين كه امام على عليه السلام به محضر پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و خواستگارى نمود. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: يا على! پيش از تو كسانى از فاطمه خواستگارى كرده اند و او از همه، اظهار كراهت كرده است. اما تو منتظر باش تا برگردم.

رسول خدا به اتاق حضرت زهرا عليها السلام رفت و فرمود: فاطمه جان، على بن ابى طالب كسى است كه قرابت و فضل و اسلام او را شناخته اى. من از پروردگارم خواسته ام، تو را به بهترين و محبوب ترين خلقش تزويج كند. حال، على از تو خواستگارى مى كند. نظرت چيست؟ فاطمه عليها السلام ساكت شد، ولى روى برنگردانيد و پيامبر صلى الله عليه و آله در قيافه فاطمه عليها السلام، نارضايتى احساس نكرد. آن گاه حضرت به پا خاست و فرمود: اللَّه اكبر، سكوت فاطمه حاكى از رضايت اوست. در اين هنگام جبرئيل نازل شد و گفت: اى رسول خدا! فاطمه را به على تزويج كن. خدا، فاطمه را براى على و على را براى

ص: 36

فاطمه پسنديده است. آن گاه آن حضرت فاطمه عليها السلام، را به على عليه السلام تزويج كرد. بعد از تهيه مقدمات، آن دو بزرگوار با هم ازدواج كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله در اين باره فرموده است: «من فاطمه را به ازدواج على عليه السلام در نياوردم، مگر آن هنگام كه خدا، آن را به من فرمان داد. بدين ترتيب، نور به نور رسيد و صديقه طاهره به منزل حضرت على عليه السلام قدم گذاشت تا از آن وصلت مبارك، دو سيد جوانان اهل بهشت و زينَبين و پس از آنان ائمه اطهار و راهنمايان توحيد، قدم به دنيا گذارند و ظلمت جهان را منور فرمايند».

ص: 37

جابر گفت: هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله حضرت فاطمه عليها السلام را به ازدواج حضرت على عليه السلام درآورد، گروهى از قريش نزد آن حضرت آمدند و چنين گفتند: فاطمه را با مهريه اى كم به عقد على درآوردى؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: من او را براى على عقد نبستم، خداوند، بين على و فاطمه عقد ازدواج بست.

2. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:

هَبَطَ عَلَيَّ جَبْرَئيلُ فقالَ: يا مُحَمَّدُ إنَّ اللَّهَ تعالى يَقولُ: لَوْ لَمْ أخْلُقْ عَليّاً ما كانَ لفاطِمَةَ كُفْوٌ مِنْ وُلْدِ آدَمَ وَمِنْ ذرّيّتِهِ؛ (1) 28

جبرئيل بر من نازل شد و گفت: اى محمّد صلى الله عليه و آله! خداى تعالى مى گويد: اگر من على را خلق نمى كردم هرگز در ميان آدم و فرزندانش براى فاطمه همتايى نبود.

3. امام صادق عليه السلام:

لَولا أنَّ اللَّهَ خَلَقَ أميرَ المُؤمِنينَ لِفاطِمَةَ ما كانَ لَها كُفوٌ عَلَى ظَهرِ الأرضِ؛ (2) 29

ص: 38

اگر خداوند اميرمؤمنان را براى فاطمه نمى آفريد، در زمين همتايى براى او نبود.

ص: 39

را مشاهده مى كرد، دستهاى مباركش را به طرف آسمان بلند مى نمود و تكبير مى گفت، آنگاه اين دعا را مى خواند: «أللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ، وَمِنْكَ السَّلامُ، فَحَيِّنا رَبَّنا بِالسَّلامِ، أَللَّهُمّ زِدْهذا البَيْتَ تَشْرِيفاً وَتَعْظِيماً ...» (1) 30

ص: 40

محض او غسل دهند.

آمده بودند بر هرچه شيطان وسوسه است، سنگ بياندازند.

آرى، آمدند و فرياد بر آوردند بر سر هرچه شرك. و برائت خويش را از تمام مشركان اعلام كردند.

زائران حق، به حق پيوستند. پروانه سان به گرد شمع حق سوختند و آتش گرفتند و شعله شعله از روشنان حق، نور گرفتند.

زائران مظلوم شهر مكه در خون عشق غلطيدند و بهاى عشق را چه زيبا پرداختند.

بهشت جاودان خدا، منزلگاه هميشه آنان باد.

ص: 41

در مدينه مسموم گرديد و در قبرستان بقيع در كنار امام حسن مجتبى عليه السلام و امام سجاد عليه السلام به خاك سپرده شد. آن حضرت به هنگام شهادت، پنجاه و هفت سال داشت و از امامت ايشان، در حدود بيست سال مى گذشت. در دوران امامت آن حضرت، فرصتهايى براى نهضت فكرى به دست آمده بود كه امام باقر عليه السلام كمال استفاده را در جهت تربيت شاگرد و استحكام و گسترش تشيع و انقلاب فرهنگى نمود. امام باقر عليه السلام در فرصت كوتاه و مناسبى كه به دست آمده بود، يكسره به تعليم و نشر علوم اسلامى پرداخت و پايه هاى يك مركز بزرگ علمى را كه مملو از دانش پژوهان برجسته بود، پى ريزى كرد. اين موقعيت حساس، سرفصل بزرگى در تاريخ تمدن اسلامى گشود و در رشد اسلام در دوره هاى بعد، تأثير فراوانى گذاشت.

ص: 42

مَواعِظَ النّاسِ لَن تُغنِيَ عَنهُ شَيئاً؛ (1) 31

كسى كه واعظى درونى نداشته باشد، موعظه هاى مردم سودى به او نمى رساند.

2. امام باقر عليه السلام:

ما شِيعَتُنا إلّامَنِ اتَّقَى اللَّهَ و أطاعَهُ؛ (2) 32

شيعه ما، تنها، كسى است كه تقوا پيشه و مطيع خداوند باشد.

3. امام باقر عليه السلام:

سُدَّ سَبيلَ العُجبِ بِمَعرِفَةِ النَّفسِ؛ (3) 33

راه خود پسندى را با خودشناسى ببند.

4. امام باقر عليه السلام:

إنَّ مِن رَوحِ اللَّهِ ثَلاثَةً: التَّهَجُّدَ بِاللَّيلِ و إفطارَ الصّائمِ و لِقاءَ الإخوانِ؛ (4) 34

سه چيز نشانه رحمت خدا است: عبادت شبانه، افطار دادن به روزه دار، ديدار با برادران.

5. امام باقر عليه السلام:

رَبِّ أَصلِح لِي جَماعَةَ إخوَتي و

ص: 43

أخواتى و مُحِبِّيَّ، فَإنَّ صَلاحَهُم صَلاحِي؛ (1) 35

خدايا! همه برادران و خواهرانم و دوستدارانم را اصلاح فرما، كه صلاح ايشان صلاح من است.

6. امام باقر عليه السلام:

تَزَيَّنْ للَّهِ بِالصِّدقِ فِي الأعمالِ؛ (2) 36

با راست كردارى، خود را براى خداوند بياراى.

7. امام باقر عليه السلام:

إنَّ حَديثَنا يُحيِي القُلُوبَ؛ (3) 37

سخن ما دل ها را زنده مى كند.

8. امام باقر عليه السلام:

مَن كانَ ظاهِرُهُ أرجَحَ مِن باطِنِهِ خَفَّ ميزانُهُ؛ (4) 38

هركس ظاهرش بهتر از باطنش باشد، ترازويش سبك آيد.

9. امام باقر عليه السلام:

اطلُب بَقاءَ العِزِّ بِإماتَةِ الطَّمَعِ؛ (5) 39

ص: 44

پايدارى عزّت را با ميراندن طمع بجوى.

10. امام باقر عليه السلام:

إنَّ أشَدَّ النّاسِ حَسرَةً يَومَ القِيامَةِ عَبدٌ وَصَفَ عَدلًا ثُمَّ خالَفَهُ إلى غَيرِهِ؛ (1) 40

حسرت مندترين مردم در روز قيامت، بنده اى است كه سخن از عدالت گويد و با ديگران خلاف آن عمل كند.

11. امام باقر عليه السلام:

الصَّلاةُ تَثبيتٌ لِلإخلاصِ تَنزيهٌ عَنِ الِكبرِ؛ (2) 41

نماز موجب استوارى اخلاص و دورى از كبر است.

ص: 45

خود به همراه جمعى از خاندانش به مكه آمده بود. در مدتى كه امام حسين عليه السلام در مكه بود، با استفاده از حضور تعداد زيادى از زائران خانه خدا در اين شهر، توانست گروه بسيارى از مسلمانان را از ظلم و فساد حكومت يزيد بن معاويه آگاه كند. در عين حال، به دليل دعوت هاى مكرر مردم كوفه از امام و همچنين توطئه ترور ايشان در مكه توسط عاملان حكومت يزيد، آن حضرت رهسپار كوفه شد. ضمن آنكه ترك مكه در هشتم ذى الحجه كه از ايام حج است، موجب جلب توجه بيشتر همگان به مخالفت امام با حكومت جابرانه يزيد گرديد.

ص: 46

عبادت و اطاعت خود فراخوانده، و سفره جود و احسان خود را براى بندگان خود گسترانده است. شيطان در اين روز خوار وحقير وخشمناك است. ازظهرروزنهم ماه ذى الحجه، زائران خانه خدا در صحراى عرفات وقوف مى كنند و براى اين وقوف، فضايل بسيارى ذكر شده است. در غروب اين روز، زائران، از عرفات به مشعرالحرام مى روند و خود را براى ساير مناسك پرشكوه حج آماده مى كنند. روز عرفه، روز دعا و راز و نياز با خداوند است و خواندن دعاى عرفه در آن، بسيار فضيلت دارد. دعاى عرفه امام حسين عليه السلام در اين روز از شهرت فراوانى برخوردار است.

ص: 47

آتش دوزخ نمى رهاند.

2. پيامبر صلى الله عليه و آله:

إنَّ اللَّهَ يُباهِي مَلائِكَتَهُ عَشِيَّةَ عَرَفةَ بِأهلِ عَرَفَةَ فَيَقولُ: انظُروا إلى عِبادي أتَوني شُعثاً غُبراً؛ (1) 43

خداوند در غروب عرفه نزد فرشتگانش به اهل عرفه مى بالد و مى گويد: «بندگانم را بنگريد! ژوليده و غبار آلود، نزد من آمده اند.»

3. پيامبر صلى الله عليه و آله:

أعظَمُ أهلِ عَرَفاتٍ جُرماً مَنِ انصَرَفَ و هُوَ يَظُنُّ أنَّهُ لَن يُغفَرَ لَهُ؛ (2) 44

گناه كارترين فرد در عرفات كسى است كه از آن جا باز گردد در حالى كه گمان مى برد آمرزيده نخواهد شد.

4. امام على عليه السلام:

مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبٌ لا تُغفَرُ إلّا بِعَرَفَاتٍ؛ (3) 45

برخى از گناهان جز در عرفات بخشوده نمى شوند.

ص: 48

5. امام صادق عليه السلام:

تَخَيَّر لِنَفسِكَ مِنَ الدُّعاءِ ما أحبَبتَ واجْتَهِد، فإنَّهُ (يَومَ عَرَفَة) يَومُ دُعاءٍ و مَسألَةٍ؛ (1) 46

هر چه مى خواهى براى خود دعا بخوان و در دعا كردن بكوش كه آن روز روز عرفه روز دعا و درخواست است.

ص: 49

سنگدل و بى رحم بود بر كوفه حاكم شد، كوفيان، فريب وعده هاى دروغين او را خوردند و به دليل ترس و جهل، دست از حمايت امام حسين عليه السلام كشيدند و مسلم را تنها گذاشتند. در پىِ آن، مسلم به دست عُمّال ابن زياد گرفتار آمد و به دستور آن حاكم پليد، فرستاده امام حسين عليه السلام را از بالاى دارُ الاماره به پايين انداختند و او را به شهادت رساندند.

ص: 50

بيرون مى آيند. از آن پس روز دهم ذيحجه به

عيد قربان

نام گذارى شده است و اين عيد يكى از اعياد بزرگ اسلامى است.

ص: 51

كَفّارَةً لِكُلِّ ذَنبٍ؛ (1) 49

هر كس نيّتش صادق باشد، اوّلين قطره از خون قربانى اش، كفّاره همه گناهان او است.

4. امام باقر عليه السلام:

انَّ اللَّهَ يُحِبُّ هِراقَةَ الدِّماءِ وَإطعامَ الطَّعامِ؛ (2) 50

خداوند قربانى كردن و اطعام كردن را دوست دارد.

5. امام سجّاد عليه السلام:

إذا ذَبَحَ الحاجُ كانَ فِداهُ مِنَ النّارِ؛ (3) 51

قربانى كردن حاجى، فديه او در برابر آتش خواهد بود.

ص: 52

مادرش سَمانه معروف به سيّده و مكنّى به امُّ الْفَضْل است.

ابوالحسن ثالث كنيه حضرت و هادى، نقى، مرتضى، فقيه، امين و متوكل، از القاب آن امام هستند. مُعتصِم، واثق، متوكل، مُنتَصر، مُستَعين و مُعتزّ از خلفاى دوران حيات امام هادى عليه السلام بوده اند. در تاريخ براى آن حضرت پنج فرزند ذكر شده است. امام هادى عليه السلام پس از شهادت پدر بزرگوار خود، در سن هشت سالگى به امامت رسيد و عهده دار ولايت مسلمانان گرديد. آن حضرت در همان دوران خردسالى، آن چنان از علم و هوشيارى و كمالات فوق العاده اى برخوردار بود كه اطرافيان را حيران مى نمود.

امام دهم، به منظور انتشار مكتب تشيع به تربيت شاگردان بسيارى پرداخت كه حضرت عبدالعظيم حَسَنى، ابن سِكّيت اهوازى، ابوهاشم جعفرى، جعفر بن سهل و اسماعيل بن مهران از آن جمله اند. همچنين آن حضرت در تحكيم و استوارى فقه و عقايد و فرهنگ تشيع، همت جدى و گسترده نمود.

ص: 53

1. عبد اللَّه بن المبارك:

و كانَ

الإمامُ الهادي عليه السلام

أطيَبَ النّاسِ بَهجَةً و أصدَقَهُم لَهجَةً؛ (1) 52

امام هادى خوش روترين و راست گوترين مردم بود.

2. نادِر الخادِم:

كانَ أبوالحَسنِ

الهادي عليه السلام

إذا أَكَلَ أحدُنا لايَستَحدِثُهُ حَتّى يَفرُغَ مِن طَعامِهِ؛ (2) 53

زمانى كه يكى از ما غذا مى خورد، امام هادى عليه السلام كسى از ما را به سخن وا نمى داشت تا از غذا خوردن فراغت يابد.

ص: 54

2. امام هادى عليه السلام:

اذكُر حَسَراتِ التَّفريطِ بِأخذ تَقديمِ الحَزمِ؛ (1) 55

حسرت كوتاهى كردن را با پيشه كردن دورانديشى، ياد كن.

3. امام هادى عليه السلام:

مَن أَطاعَ اللَّهَ لَم يُبالِ سَخَطَ المَخلُوقِينَ؛ (2) 56

كسى كه از خدا اطاعت مى كند، از خشم مردم باكى ندارد.

4. امام هادى عليه السلام:

الغِنى قِلَّةُ تَمَنّيكَ وَالرِّضا بِما يَكفيكَ؛ (3) 57

توانگرى، كمىِ آرزو و رضايت به چيزى است كه تو را بسنده است.

5. امام هادى عليه السلام:

مَن هانَت عَلَيهِ نَفسُهُ فَلاتَأمَن شَرَّهُ؛ (4) 58

ص: 55

از شرّ كسى كه خودش را سبك شمارد ايمن مباش.

6. امام هادى عليه السلام:

لاتَطلُب الصَّفا مِمَّن كَدرتَ عَلَيهِ و لَا الوَفاءَ لِمَن غَدَرتَ بِهِ؛ (1) 59

از كسى كه رابطه ات را با او گسسته اى صميميّت مخواه و از كسى كه به او وفا نكرده اى، وفا طلب مكن.

7. امام هادى عليه السلام:

إذا حَلَلتَ مِن أخيكَ في مَحَلِّ الثِّقَةِ فَاعدِلْ عَنِ المَلَقِ إلى حُسنِ النِّيَّةِ؛ (2) 60

هرگاه به برادرت اعتماد كردى، به جاى مدح و ثنا در ظاهر نيّتت را در باطن نيكو كن.

8. امام هادى عليه السلام:

العُجبُ صارِفٌ عَن طَلَبِ العِلمِ، داعٍ إلَى الغَمطِ والجَهلِ؛ (3) 61

خودپسندى، آدمى را از دانش جويى باز مى دارد و به ناسپاسى وانكار حق مى خواند.

ص: 56

9. امام هادى عليه السلام:

الهَزءُ فُكاهَةُ السُّفَهاءِ وصِناعَةُ الجُهّالِ؛ (1) 62

ريشخند كردن، شوخى كم خردان و كردار نادانان است..

10. امام هادى عليه السلام:

السَّهَرُ الَذُّ لِلمَنامِ وَ الجُوعُ يَزيدُ في طيبِ الطَّعامِ؛ (2) 63

شب بيدارى، خواب را لذّت بخش تر و گرسنگى، خوراك را گواراتر مى كند.

ص: 57

حدى است كه خداوند، انجام اين كار عظيم را، انجام كامل رسالتِ پيامبر صلى الله عليه و آله عنوان نموده است. اين مراسم در مكانى به نام غدير خم، واقع در مسير مكه به مدينه برگزار شد.

مسلمانان حاضر در غدير خم كه شمار آنان به ده ها هزار نفر مى رسيد، پس از اين انتخاب، با شور و اشتياق بسيار، با امام على عليه السلام بيعت كردند. خداوند، انتخاب امام على عليه السلام را اكمال دين و اتمام نعمتها عنوان كرده و دين اسلام را براى امت برگزيد. با تمام سفارشى كه پيامبر اسلام به جانشينى امام على عليه السلام نمود، ولى پس از رحلت ايشان، برخى از مهاجران و انصار، ولايت ايشان را نپذيرفته و ابوبكر بن ابى قحافه را به خلافت برگزيدند. عيد غدير از بزرگ ترين اعياد اسلامى و عيد آل محمد صلى الله عليه و آله است. غسل، روزه دارى و زيارت حضرت اميرمؤمنان عليه السلام از اعمال اين روز است.

ص: 58

للَّهِ دِيِنٌ؛ (1) 64

اى على! اگر تو و شيعيانت نبوديد، دينى براى خدا پابرجا نمى ماند.

2. پيامبر صلى الله عليه و آله:

يا علِيُّ! أنتَ العَلَمُ لِهذِهِ الامَّةِ مَن احَبَّكَ فازَ و مَن أبغَضَكَ هَلَكَ؛ (2) 65

اى على! تونشان هدايت اين امّتى؛ هركه تو را دوست بدارد، رستگار شود و هر كه تو را دشمن بدارد، به هلاك افتد.

3. پيامبر صلى الله عليه و آله:

ولايَةُ عَلِيِّ بنِ أبي طالِبٍ وِلايَةُ اللَّهِ و حُبُّهُ عِبادَةُ اللَّهِ وَ اتِّباعُهُ فَريضَةٌ مِنَ اللَّهِ؛ (3) 66

ولايت على بن ابى طالب عليه السلام ولايت خدا، و محبّت او عبادت خدا و پيروى از او فريضه اى از جانب خدا است.

4. پيامبر صلى الله عليه و آله:

مَن كُنتُ مَولاهُ فَعَلِيٌّ مَولاهُ؛ (4) 67

ص: 59

هر كه من مولاى اويم پس على مولاى او است.

5. پيامبر صلى الله عليه و آله:

يَومُ غَديرِ خُمٍّ أفضَلُ أعيادِ امَّتي؛ (1) 68

روز غديرخم برترين عيد امّت من است.

6. حضرت فاطمه عليها السلام:

ما جَعَلَ اللَّهُ بَعدَ غَديرِخُمٍّ مِن حُجَّةٍ و لاعُذرٍ؛ (2) 69

خداوند پس از غدير خم براى كسى حجّت و عذرى باقى نگذاشت.

ص: 60

أميرالمؤمنين عليه السلام اورا از آن زن خريد و آزادش كرد.

حضرت به ايشان فرمود: نام تو چيست؟ او گفت: سالم.

حضرت فرمود: پيامبرخدا صلى الله عليه و آله به من خبر داد كه پدر ومادرت، نام ميثم را براى تو انتخاب كردند. ميثم گفت:

آرى، چنين است. خدا ورسولش و أميرالمؤمنين راستگويند؛ سوگند به خدا نام حقيقى ام، ميثم است.

حضرت فرمودند: به اسم اولى باز گرد؛ همان اسمى كه پيامبرخدا صلى الله عليه و آله تو را ناميد. از آن پس ميثم به همين اسم شهرت يافت و كنيه خود را ابوسالم نهاد.

روزى حضرت امام أميرالمؤمنين عليه السلام به او فرمود: پس از من، تو را دستگير مى كنند و به خاطر محبتت به من، تو را به دار مى آويزند و به صليب مى كشند. برويم تا آن درخت نخلى كه تو را به آن مى آويزند، نشانت دهم.

آن درخت نزديك خانه عمروبن حريث قرار داشت.

هرگاه ميثم عمرو را مى ديد به او چنين مى گفت: اى عمرو! من همسايه تو خواهم شد، همسايه خوبى براى من باش!

ص: 61

عمرو به او مى گفت: آيا مى خواهى خانه ابن مسعود يا خانه ابن حكيم را بخرى؟ در حالى كه نمى دانست ميثم تمار چه نكته اى را اراده كرده است؟

ميثم تمار در همان سال شهادتش، براى انجام حج به سوى حجاز شتافت، و در مدينه منوره با حضرت أمّ سلمه همسر گرامى رسول خدا صلى الله عليه و آله ملاقات كرد. أمّ سلمه از او پرسيد: كيستى؟ او پاسخ داد: من ميثم هستم. أمّ سلمه گفت:

به خدا قسم من نامت را از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم آنگاه كه سفارش تو را به على عليه السلام مى كرد. ميثم از امام حسين عليه السلام پرسيد؟ او گفت: در خانه خودش است. ميثم گفت: به او خبر بدهيد كه دوست داشتم نزد شما شرفياب شوم و سلامى عرض كنم، ليكن شما را نيافتم، ان شاءاللَّه در پيشگاه خداوند تو را زيارت خواهم كرد.

ميثم از سفر حج به كوفه بازگشت. به محض ورود، از سوى مزدوران عبيداللَّه بن زياد دستگير شد. به ابن زياد گفتند: ميثم يكى از نزديكان مهم على عليه السلام است. ابن زياد به

ص: 62

ميثم گفت: خدايت كجاست؟ ميثم پاسخ داد: در كمين ظالمان وستمگران است و تو يكى از آنها هستى. ابن زياد گفت: مولايت درباره من چه چيزى به تو گفت؟ ميثم جواب داد: به من خبر داد كه مرا به صليب مى كشى و به دهان من لجام مى زنى و من به دست تو كشته خواهم شد.

ابن زياد گفت: با كلام مولايت مخالفت خواهم كرد.

ميثم گفت: چگونه مى توانى مخالفت كنى؛ به خدا سوگند آنچه على عليه السلام فرموده از رسول خدا صلى الله عليه و آله است و او هرچه مى گويد از جانب خداست. حتى من مى دانم در كدام محله كوفه مرا به صليب مى كشى. و من اولين فرد در اسلام هستم كه به دهانم لجام مى زنند.

آرى، تمام پيش بينى هاى ميثم صحيح و درست در آمد.

اورا به صليب كشيدند. بالاى صليب زبان به ذكر فضائل اهل بيت عليهم السلام گشود. حاكمان بنى اميه را رسوا كرد. به دهان او لجام زدند تا نتواند حرف بزند. با ضربه اى كه به صورت مبارك اين مرد بزرگ وارد ساختند، از دهان و بينى او خون

ص: 63

جارى شد. آنقدر خون از بدن مطهر ميثم رفت تا سرانجام مظلومانه بالاى دار به شهادت رسيد.

اين حادثه تلخ، درست ده روز قبل از ورود سيدالشهداء امام حسين عليه السلام به كربلا اتفاق افتاد.

سلام خدا بر ميثم و رهروان او باد. (1) 70

ص: 64

حضرت زهرا عليها السلام و امام حسن و امام حسين عليهما السلام- مشاهده كردند، با تعجب دريافتند كه پيامبر صلى الله عليه و آله به استجابت دعاى خود و همراهانش، اعتقاد راسخ دارد. از اين رو اسقُف نجران از رسول اكرم تقاضاى مصالحه و بخشش كرد و اين جريان، حقانيت اسلام و منزلت اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله را به روشنى آشكار ساخت. در اين روز به غسل، روزه دارى و زيارت حضرت اميرمؤمنان عليه السلام سفارش شده است.

ص: 65

يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ»

مرحوم محقق اردبيلى در مجمع الفائده ج 3 ص 217 وزبدة البيان ص 14 فرموده است: كلمه «إنما» براى حصر است و به اتفاق مفسران در شأن حضرت امير عليه السلام نازل شده است.

ص: 66

احتياج خود به غذا، قرصهاى نان را بر مسكين و يتيم و اسير تصدق نمودند، لذا در شأن آنان سوره هل أتى نازل شد. (1) 72

ص: 67

ص: 68

دهيد تا از (آمدن) جمعه شاد شوند.

3. امام باقر عليه السلام:

الخَيرُ وَالشَّرُّ يُضاعَفُ يَومَ الجُمُعَةِ؛ (1) 75

خوبى و بدى در روز جمعه دو چندان مى شود.

4. امام صادق عليه السلام:

يَخرُجُ قائِمُنا أهَلَ البَيتِ يَومَ الجُمُعَةِ؛ (2) 76

قائم ما، خاندان پيامبر، روز جمعه قيام مى كند.

5. امام صادق عليه السلام:

إنَّ للَّهِ كَرامَةً في عِبادِهِ المُؤمِنينَ في كُلِّ يَومِ جُمُعَةٍ؛ (3) 77

در هر روز جمعه خدا را بر بندگان مؤمنش كرامتى است.

6. امام صادق عليه السلام:

افٍّ لِلرَّجُلِ المُسلِمِ لايَفرُغُ نَفسَهُ فِي الاسبُوعِ يَومَ الجُمُعَةِ لأِمرِ دينِهِ؛ (4) 78

ص: 69

افّ بر مسلمانى كه در روز جمعه هر هفته براى رسيدگى به كار دين خود، دست از كار نمى كشد.

ص: 70

جمعه برود، اعمال خود را از سرگيرد يعنى تمام گناهانش آمرزيده شده است.

9. پيامبر صلى الله عليه و آله:

الجُمُعَةُ حَجُّ المَساكينِ؛ (1) 81

نماز جمعه حجّ مستمندان است.

10. پيامبر صلى الله عليه و آله:

مَن تَرَكَ ثَلاثَ جُمَعٍ تَهاوُناً بِها طَبَعَ اللَّهُ عَلى قَلبِهِ؛ (2) 82

هر كس سه نماز جمعه را، از روى اهمّيّت ندادن به آن ترك كند، خداوند بر دل او مُهر مى زند.

11. پيامبر صلى الله عليه و آله:

لِرَجُلٍ شَكا حِرمانَهُ الحَجَّ: عَلَيكَ بِالجُمُعَةِ فَانَّها حَجُّ المَساكِينَ؛ (3) 83

پيامبر به مردى كه از محروميت خود از حج شكايت كرد، فرمود: بر تو باد به نماز جمعه كه حجّ مستمندان است.

12. امام على عليه السلام:

مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثَلاثاً متَتَابِعَةً لِغَيرِ

ص: 71

عِلَّةٍ كُتِبَ مُنافِقاً؛ (1) 84

هر كس سه جمعه پى در پى و بدون علّت نماز جمعه را ترك كند، در زمره منافقان است.

ص: 72

غسل جمعه سبب پاكى، و كفّاره گناهان از جمعه تا جمعه است.

15. امام رضا عليه السلام:

غُسلُ يَومِ الجُمُعَةِ سُنَّةٌ؛ (1) 88

غسل روز جمعه سنّت است.

ص: 73

صدقه روز جمعه چند برابر مى شود.

ص: 74

21. امام صادق عليه السلام:

ما مِن عَمَلٍ يوَمَ الجُمُعَةِ أفضَلَ مِنَ الصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ؛ (1) 94

در روز جمعه عملى برتر از صلوات بر محمّد و خاندان او:

نيست.

ص: 75

ص: 76

يافت. وى پس از اخذ اجازه اجتهاد، به اصفهان بازگشت و به تدريس فقه و اصول مشغول گرديد. همزمان با اوج گيرى نهضت مشروطه در ايران، وارد صحنه سياست شد و از طرف علما و مراجع شيعه به عنوان مجتهد طراز اول كشور براى نظارت بر قوانين مجلس شوراى ملى انتخاب گرديد.

مدرس در سال 1290 ش، رسيدگى به امور مدرسه عالى سپهسالار (شهيد مطهرى) را به عهده گرفت و مشغول تدريس در اين مدرسه گرديد. در دوره هاى بعد، مبارزات مدرّس، شكل ديگرى به خود گرفت و او بارها با در نظر گرفتن منافع ملت با صاحبان قدرت، مخالفت ورزيد كه تحصن در حرم حضرت عبدالعظيم عليه السلام در اعتراض به دولت صمصام السلطنه بختيارى، مخالفت با قرارداد استعمارى 1919 م. وثوق الدوله، اعتراض به كودتاى انگليسى رضاخان و نيز جمهوريت رضاخانى از آن جمله اند.

با به قدرت رسيدن رضاخان، سيد حسن مدرس به عنوان دشمن شماره يك وى در مجلس در برابر

ص: 77

زورمدارى ها و اقتدارگرايى رضاخان قد علم كرد و بر اثر سوءتدبير سردار سپه، طرح استيضاح رضاخان را به تصويب رساند. در اين ميان رضاخان مترصد فرصتى بود كه بتواند آن روحانى آگاه و عالم را از سر راه خود بردارد. رضاخان پس از به دست گرفتن سلطنت و پس از آن كه نقشه ترور مدرس را ناكام ديد، او را در شانزدهم مهر 1307 دستگير و به خواف و پس از مدتى به كاشمر از توابع خراسان تبعيد كرد.

قيام مدرس، نخستين جرقه نهضت ضداستبدادى و آخرين آن نبود. مدرس، مظهر مقاومت ملت و آن عده از نمايندگان مردم بود كه به رمز توطئه و عمق فاجعه پى برده و معتقد به چاره كار قبل از وقوع حادثه بودند. قيام و مقاومت نستوه و حماسه آفرين مدرس در آن شرايط و در جوّ اختناق و ارعاب، گرچه در لابلاى حوادث مشروطيت به عنوان يك جريان فرعى مطرح شده است، ولى در تاريخ نهضت هاى اسلامى، عنوان و جايگاه مستقل و درخشانى

ص: 78

دارد. انديشه هاى سياسى مدرس را نه به عنوان يك اعتراض تاريخى بر يك جريان انحرافى، بلكه به صورت يك جريان و نهضت در ارائه تفكر درست و ريشه دار سياسى و انقلابى اسلام، و در راستاى تجديد حيات سياسى، بايد تلقى نمود.

ص: 79

گزارشى رسمى به شوراى امنيت اعلام كرد كه عراق به ايران حمله كرده و متجاوز است.

اعلام اين كه در جنگ تحميلى، عراق آغازگر و مسؤول جنگ بوده است، يك پيروزى بزرگ سياسى به حساب مى آيد. اين دفاع و نبرد، در حالى ادامه و پايان يافت كه جهانيان، بانى جنگ را مى شناختند و حتى به كمك او شتافته بودند. آنان زمانى به خود آمدند كه سلاح هاى ارسالى به عراق، عليه خودشان به كار گرفته شد و عراق، منطقه خليج فارس را درگير جنگى مهيب و عظيم كرد.

متجاوز بودن عراق، گرچه بسيار دير اعلام شد، اما اين اعلام سازمان ملل يكى از پيروزى هاى مهمى است كه در تاريخ كشورمان به عنوان واقعه اى بزرگ ثبت شده است.

رهبرى هاى حضرت امام خمينى رحمه الله باعث گرديد كه جنگ، عامل پيوند و انسجام روز افزون امت خداجوى ايران اسلامى گردد و حلقه اتحاد مردم، با محوريت رهبرى امام امت روز به روز مستحكم تر شود.

ص: 80

اكنون سال ها پس از اين واقعه تاريخى، با همت بلند مقام معظم رهبرى و دانشمندان و فرهيختگان و مردم صبور و باصلابت ايران اسلامى، معادلات سياسى و نظامى، شكل تازه اى به خود گرفته و با يارى خداى بزرگ توطئه دشمنان نقش بر آب شده است.

ص: 81

هفتادساله ايشان پرورش ده ها شاگرد مجتهد و عالم مى باشد كه هر كدام استوانه مهمى در حوزه علميه محسوب مى شوند. حضرات آيات: مرتضى حائرى يزدى، شهيد مرتضى مطهرى، شهيد محمدعلى قاضى طباطبايى، شهيد سيد اسدالله مدنى، شهيد دكتر محمد مفتح، شهيد دكتر سيد محمد حسينى بهشتى، على مشكينى، ناصر مكارم شيرازى، جعفر سبحانى، لطف الله گلپايگانى، حسن حسن زاده آملى، احمد جنتى، على پناه اشتهاردى، رضا استادى و على احمدى ميانجى و ده ها عالم فاضل از جمله شاگردان آن مرجع بزرگ دينى مى باشند.

آيةاللَّه گلپايگانى داراى نگاشته ها و تقريرات فراوانى مى باشند و در دوران سى و دو ساله مرجعيت، يكى از اركان فقاهت بوده و به ضرورت، در تمام ابواب فقه، فتوا داده است. كتاب الحج، كتاب القضاء و حاشيه بر عروةالوثقى و ...

از جمله تأليفات آن فقيه بزرگوار به شمار مى آيد. ايشان سرانجام پس از عمرى خدمت و مجاهدت، در هجدهم

ص: 82

آذرماه 1372 ش برابر با 24 جمادى الثانى 1414 ق در سن 95 سالگى دار فانى را وداع گفت و پس از تشييع باشكوه، در مسجد بالا سر حرم حضرت معصومه: به خاك سپرده شد.

ص: 83

ستاد انقلاب فرهنگى شكل گرفت. با تشكيل اين ستاد، على رغم كارشكنى هاى برخى اشخاص و گروه هاى سياسى، حضرت امام در سال 1360، از ستاد خواستند كه در بازگشايى دانشگاه ها تسريع نمايند. با آغاز فعاليت دانشگاه ها، ضرورت توسعه و تعميق كار اين ستاد ايجاب كرد كه در نوزدهم آذر 1364، امام، رؤساى سه قوه و تعداد ديگرى از انديشمندان فرهنگى كشور را به اعضاى آن بيفزايند. گسترش و نفوذ فرهنگ اسلامى در شئون جامعه، تزكيه محيطهاى علمى و فرهنگى از افكار مادى، تحول دانشگاه ها و مدارس و مراكز فرهنگى و هنرى بر اساس فرهنگ صحيح اسلامى، حفظ و احياء و معرفى آثار و آموزه هاى اسلامى و ملى از جمله اهداف اين شورا همچنين تدوين اصول سياست فرهنگى نظام جمهورى اسلامى و تعيين اهداف و جهت گيرى برنامه هاى فرهنگى، آموزشى و علمى، تعيين مراجع براى طرح و تدوين برنامه هاى فرهنگى و علمى، تدوين ضوابط براى گزينش استادان دانشگاه ها و

ص: 84

نظارت بر تدوين كتاب هاى درسى و ... از جمله وظايف شوراى عالى انقلاب فرهنگى مى باشد.

ص: 85

پسنديده و سجاياى اخلاقى نيكوست.

روز بيستم آذرماه، يادآور عروج عارفانه آن بزرگ مرد عرصه تهذيب و حماسه است.

ويژگى هاى اخلاقى و رفتارى او را در اين جملات مى توان خلاصه كرد: تهجد و شب زنده دارى، توكل به خدا، نفوذ در دل ها، ارشاد ديگران با رفتار، ساده زيستى، فروتنى، كمك به نيازمندان، بردبارى و ايستادگى، مهربانى به خانواده و كمك در كارها، توجه به جوانان و دانشجويان، روحيه پرنشاط، ولايت پذيرى، عشق به شهادت.

او درباره شهادت در راه خدا چنين مى فرمود: «اين بدن هاى ما حيف است كه در بستر جان دهد. همه خواهند مُرد و مرگ حق است؛ پس چه بهتر كه در بستر نميريم».

آرى، او مژده شهادت خود را سال ها پيش، از يكى از استادانش، مرحوم حاج آقا جواد انصارى همدانى رحمه الله شنيده بود و از سال ها پيش انتظار آن را مى كشيد، تا آن هنگام كه به

ص: 86

دست دوزخيان منافق، در خون خود غلطيد و به آرزوى ديرينه اش نائل آمد، روحش در بارگاه حضرت حق، شادان و يادش هماره جاودان باد.

ص: 87

اين پيوند مقدس كه با خون شهيدان گران قدرى چون شهيد مطهرى، شهيدان مفتح، بهشتى، باهنر و صدها روحانى و دانشگاهىِ شهيد آبيارى شده، حفظ و حراست اين دو كانون جوشان علم و معرفت را طلب مى كند.

حضرت امام خمينى رحمه الله دانشگاهيان را به ارتباط هرچه بيشتر با روحانيون توصيه كرده، چنين فرمودند: «توصيه اينجانب آن است كه نسل حاضر و آينده غفلت نكنند و دانشگاهيان و جوانان برومند عزيز، هرچه بيشتر با روحانيان و طلاب علوم دينى پيوند دوستى و تفاهم را محكم تر و استوارتر سازند و از نقشه ها و توطئه هاى دشمن غدّار غافل نباشند و به مجرد آن كه فرد يا افرادى را ديدند كه با گفتار و رفتار خود درصدد است بذر نفاق بين آنان افكند، او را ارشاد و نصيحت نمايند و اگر تأثير نكرد، از او رو گردان شوند و او را به انزوا كشانند و نگذارند توطئه، ريشه بدواند ...»

بى ترديد وحدت حوزه و دانشگاه، آثار و بركات

ص: 88

فراوانى دارد. بر همين اساس است كه مقام معظم رهبرى، حضرت آيةاللَّه خامنه اى درباره وحدت حوزه و دانشگاه چنين فرمودند: «تأكيد بر وحدت حوزه و دانشگاه و اينكه بر روى آن اصرار مى كنيم، به خاطر آثار و بركات آن است. اين دو نهاد با تبادل روش ها، يكديگر را كامل كنند و مجهز به روش هاى علمى جديد و سنتى شوند».

ص: 89

حضرت عيسى عليه السلام از پيامبران بزرگوارى است كه نامش در قرآن كريم، با فضيلت و عظمت همراه گشته و به عنوان عبدالله، كلمه خدا، روح خدا، و تأييد شده به روح القدس مفتخر گشته است. در 45 جاى قرآن نام عيسى عليه السلام آمده و در چند جا با لقب مسيح از آن حضرت ياد شده است. مادرش مريم، دختر عمران يكى از زنان برگزيده و پاك دامن عالم است كه به مقام قرب حق تعالى رسيد.

از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده است: حواريون به عيسى بن مريم عليه السلام عرض كردند: اى روح خدا! با چه كسى همنشينى كنيم؟ او فرمود: با كسى بنشينيد كه ديدار او خدا را به ياد شما آورد و گفتار او بر آگاهى شما بيفزايد و عمل او شما را به آخرت علاقمند كند.

سلام بر مريم، مادر بزرگوار عيسى، و سلام بر عيسى، روح خدا.

***

ص: 90

ص: 91

تحويل دادند؛ بدنى كه سراسر آن جاى كبودى، شكستگى و سوختگى به چشم مى خورد.

نامش كه يادآور ايستادگى و راهش كه نويدبخش رهيدگى است، تا هميشه دوران زنده و جاويد باد.

ص: 92

داشته باشد».

به دنبال صدور فرمان رهبر كبير انقلاب، سازمان نهضت سوادآموزى به صورت كاملًا مستقل تأسيس شد و پايه گذارى گرديد.

شايان ذكر است كه طى سال هاى اخير، نهضت سوادآموزى خدمات ارزنده اى در خصوص آموزش بى سوادان، ارائه كرده است.

ص: 93

علميه تشيع براى پاسخ گويى به نيازهاى فكرى و اعتقادى نسل معاصر نگاشته شد.

برقرارى رابطه معنوى و ابراز همدردى و حمايت از مسلمانان شوروى، ايستادگى نظام جمهورى اسلامى بر اصل خدشه ناپذير نه شرقى و نه غربى، مبارزه با استكبار به شيوه هاى مختلف، پيش بينى شكست قطعى ماركسيسم در ميدان عمل و فروپاشى نظام الحادى كمونيسم و بازگشت قطعى و نهايى جامعه انسانى به فطرت خداجوى خويش، از جمله نكات برجسته اين پيام است.

به رغم تبليغات گسترده رسانه هاى گروهى غرب، اين پيام، اثراتِ بسيار مثبت و سازنده اى به همراه داشت.

امام راحل رحمه الله در پايان نامه چنين مرقوم فرمودند: «در خاتمه، اعلام مى كنم كه جمهورى اسلامى ايرن به عنوان بزرگ ترين و قدرتمندترين پايگاه جهان اسلام، به راحتى مى تواند خلأهاى اعتقادى نظام شما را پر نمايد و در هر صورت، كشور ما همچون گذشته به حسن همجوارى و

ص: 94

روابط متقابل معتقد است و آن را محترم مى شمارد».

ص: 95